Margriet Ballegeer,
een Kontichse spionne tijdens de Groote Oorlog

De geschiedenis probeert voor ons het verleden te onthouden. Voor de grote geschiedenis lukt dat ook meestal. We worden daarbij ook nog geholpen door de media. En wat we niet te zien of te horen krijgen, kunnen we op het internet vinden.

Maar de geschiedenis doet ook veel in de nevelen des tijds verdwijnen. La petite histoire bijvoorbeeld, de dingen die niet in de grote boeken komen. Het gaat hier vaak om gebeurtenissen van plaatselijke aard. Of zaken die gebeurden tegen de achtergrond van grotere historische feiten. Die gebeurtenissen zijn daarom niet minder belangrijk, maar ze zijn ondergesneeuwd in de lawine aan informatie die over ons heen rolt. En we vergeten dan soms onze eigen geschiedenis.

Gelukkig - vaak bij toeval - komt er dan plots weer zo’n verhaal aan de oppervlakte. En dan vragen we ons af hoe het mogelijk is dat we dit met zijn allen collectief zijn vergeten. En op zulke momenten wordt de grote geschiedenis plots weer heel zicht- en voelbaar, want het gaat over gewone mensen zoals u en ik. En het toont hoe gewone mensen plots heel speciaal kunnen worden en boven zichzelf uitgroeien.

Margriet Ballegeer

Huize Ballegeer, Magdalenastraat 17 (huis met de vlaggemast). De drie meisjes midden op de foto zijn, vlnr: Madeleine, Margriet en Irma Ballegeer; de vrouw verder naar rechts = moeder Ballegeer. (Foto vóór 1914)

Op 4 augustus 1914 valt Duitsland het neutrale België binnen en binnen de kortste keren staat heel ons land op zijn kop. Anderhalf miljoen vluchtelingen - op een bevolking van zes miljoen - verlaten dit land en vluchten naar Nederland, Engeland of Frankrijk. Een ongezien aantal, waarbij de vluchtelingenproblematiek van nu toch wel verbleekt. In eerste instantie vlucht ook Margriet Ballegeer naar Nederland, maar al snel keert ze terug.

En zeer snel daarna  raakt ze betrokken bij het verzet en ze helpt actief bij de sabotage van de Duitse bezetter. In eerste instantie is dat vrij lokaal, maar al snel wordt ze onderdeel van een groter spionagenetwerk. Zo steelt ze identiteitskaarten en paspoorten op het gemeentehuis om zo Vlamingen te helpen ontsnappen naar Nederland, om aan de ellende te ontsnappen, maar vooral om aan het IJzerfront te gaan vechten. Het feit dat haar vader politiecommissaris was, zet de Duitsers al heel snel op haar spoor. In 1915 wordt ze samen met haar vader gevangen genomen. Na een verblijf van een half jaar in de gevangenis van Vorst wordt ze vrijgelaten. Haar vader moet langer in de cel blijven.

Commissaris Ballegeer

Deze hele geschiedenis en een brutale ontmoeting met een Duitse soldaat maken van haar een nog sterker overtuigde patriot. Ze sluit zich aan bij een grote weerstandsgroep en vervult al snel de rol van koerier. Tijdens deze periode leert ze Henri Van Bergen kennen, de liefde van haar leven. Gedurende twee jaar kunnen ze actief blijven, maar uiteindelijk worden ze verraden door een dorpsgenoot uit Kontich die ze zelf bij de groep had geïntroduceerd.

Ze wordt o.a. samen met haar lief en pastoor Moons gevangen gezet in de Antwerpse Begijnenstraat. Aanvankelijk kunnen de moedige verzetslieden zwijgen, maar honger, ontbering en psychische foltering dwingen haar en de medegevangenen op hun knieën. Ze worden ter dood veroordeeld. Voor een aantal mannen eindigt dat inderdaad met het vuurpeloton in Fort 5 in Edegem, maar de straf van Margriet wordt omgezet in levenslange opsluiting. Dit alles gebeurt natuurlijk ver weg van het IJzerfront. Waarschijnlijk een van de redenen, waarom dit heroïsche verhaal onder het stof verdween.

Pastoor Moons

Na de bevrijding identificeren Margriet en haar vader de ontbindende lijken van Felix Moons en haar geliefde Henri Van Bergen, die meteen ter plekke waren begraven. Getuige hiervan de foto van Margriet bij de executiepaal. Een traumatische ervaring die haar knakt. Ze probeert op krachten te komen, maar kan niet meer aarden in een België dat haar te veel aan haar geliefde doet denken en waar ze weet dat ze haar verrader tegen het lijf kan lopen. En na een paar tussenperiodes en pogingen om de draad van haar leven in Kontich terug op te nemen, emigreert ze tenslotte definitief naar Engeland. Weg van de grond waar haar leven op zo’n dramatische en traumatische wijze veranderde en van haar een gebroken vrouw maakte.

Na de oorlog: Margriet bij de executiepaal in fort 5, Edegem		Margriet Ballegeer, MBE Member of the Most Excellent Order of the British Empire (ereteken links op de foto) (uit de Eastbourne Herald, 04/10/2013)

Op vrijdag 11 maart 2016 om 20.00 uur in het cultuurcentrum Altena komt de Engelse Janet Dean over Margriet Ballegeer spreken. De lezing is gratis. Niks bijzonders zult u denken, ware het niet dat Janet Dean de kleindochter van Margriet Ballegeer is. In 2013 schreef ze het boek Spying in World War I. The True Story of Margriet Ballegeer. Ze schildert het verhaal aan de hand van haar eigen herinneringen en de vele gesprekken met haar grootmoeder, maar ook dankzij een transcriptie van een bandopname die Margriets dochter heeft gemaakt, waarin ze in onopgesmukt Engels met een Kontichs accent haar wedervaren vertelt.

Janet vertelt dit verhaal zonder franje of literaire tierlantijntjes, maar gewoon rechttoe rechtaan. Met liefde en toewijding voor haar grootmoeder die als een heldin voor haar land streed, maar uiteindelijk vooral ongeluk en droefheid heeft gekend. Het is geen verhaal van verheerlijking, maar een zacht portret van een moedige vrouw die omwille van de omstandigheden boven zichzelf uitgroeide en daarvoor een veel te zware prijs heeft moeten betalen. Kleindochter Janet is een veel gevraagde spreekster in Zuid-Engeland. Als voormalige lerares weet zij haar publiek als geen ander te boeien. Het wordt dan ook een unieke ervaring om haar te horen in het dorp waar het voor haar grootmoeder allemaal begon.

Janet Dean praat slechts een paar woordjes Nederlands, maar ze spreekt een zeer mooi en verstaanbaar Engels en zal haar tempo aan een Kontichs publiek aanpassen. Ondergetekende zal telkens kort samenvatten wat Janet vertelde zodat iedereen van deze uitzonderlijke lezing ten volle kan genieten en een klein beetje mee trots zijn op wat deze moedige vrouw heeft betekend, maar ook mee treuren om de zware prijs die ze voor haar werk heeft moeten betalen.

Dit jaar viert de Koninklijke Harmonie Vrede en Vermaak haar 125e verjaardag. Bij zo’n gelegenheid wordt dan meestal een speciale compositie voorgesteld. U vraagt zich natuurlijk wel af wat dit met het verhaal van Margriet Ballegeer te maken heeft. Wel, toeval of niet, de componist Sven Van Calster, tevens dirigent van het orkest, heeft zich voor zijn compositie laten inspireren op de levensloop van onze plaatselijke heldin. De harmonie heeft ondertussen dit muziekstuk in première gebracht tijdens het weekend van 20 en 21 februari. En eigenlijk konden zij niet ontbreken op deze lezing.

Vrede en Vermaak zal ter gelegenheid van deze lezing een fragment uit het uitgebreide muziekwerk ten gehore brengen, met de passende titel The Betrayal of the Spy. Een mooi eerbetoon om Margriet Ballegeer de plaats te geven die ze verdient. En we onttrekken haar zo aan die donkere nevelen der geschiedenis waarin die persoonlijke lotgevallen van vele moedige landgenoten zijn terechtgekomen.

Als u echt wil weten waarom Brave little Belgium zo’n cruciale rol heeft gespeeld in de Eerste Wereldoorlog, dan moet u absoluut naar het verhaal van Margriet Ballegeer komen luisteren. Een heldin die terecht de titel van ereburger van Kontich zou verdienen. Helaas postuum dan.

Meer weten? Neem een kijkje op

http://www.gva.be/cnt/aid1536079/het-ware-verhaal-van-spionne-margriet-ballegeer,

http://www.bbc.com/news/uk-england-sussex-24918962 en

http://www.eastbourneherald.co.uk/news/nostalgia/decorated-war-hero-who-lived-quietly-in-town-1-5557987.

Tekst: Paul Catteeuw.
Foto’s: Janet Dean & Koninklijke Kring voor Heemkunde Kontich. 
Uit het Informatieblad van de gemeente Kontich, maart 2016.

Zoeken in onze website